Pont Arglwyddes Bute
Rhoddodd y bont fynediad i aelodau o deulu Bute i’w gerddi i’r gorllewin o’r gamlas gyflenwi, gan ddefnyddio lôn gerbydau a arweiniodd o Borth y Gogledd y Castell i Stryd y Castell.
Mae’r hen gerdyn post (trwy garedigrwydd Vena ac Wynne Edwards) yn dangos y gamlas gyflenwi sy’n arwain tuag at y bont.
Cafodd llawer o’r bont wreiddiol ei chuddio gan newidiadau i gamlas gyflenwi’r dociau yn yr 20fed ganrif. Ailadeiladwyd y bont yn rhannol yn yr 1980au i sicrhau y byddai’n aros yn gyfan ar ôl i danciau milwrol ei chroesi – nid fel rhan o unrhyw ymosodiad – ond wrth gymryd rhan yn y tatŵau milwrol (sioeau adloniant/arddangos milwrol) a gynhaliwyd yn y castell yn y degawd hwnnw.
Ffynnon Arglwyddes Bute
Wedi’i hadeiladu’n wreiddiol ar yr un pryd â chamlas gyflenwi’r dociau, adeiladwyd y ffynnon yn y lleoliad hwn i gadw dŵr ar gais yr Ardalyddes Bute.
Credir bod strwythur y ffynnon wedi’i adeiladu cyn cynllun y tiroedd pleser, mor gynnar â 1834-5 fel rhan o’r gwaith o adeiladu camlas gyflenwi’r dociau, er nad yw’n ymddangos yn 1851.
Cynllun Arolwg Ordnans. Mae’r fanyleb wreiddiol a’r bil o feintiau ar gyfer camlas gyflenwi’r dociau, a gynhaliwyd yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn Aberystwyth, yn cofnodi adeiladu ffynnon yn y lleoliad hwn ‘i warchod
ffynnon o ddŵr, sef dymuniad yr Ardalyddes Bute’.
Addaswyd y strwythur wedyn i gartrefu’r mecanwaith rheoli ar gyfer tynnu dŵr o’r gamlas gyflenwi i ychwanegu at Gafn y Felin a’r ffos o amgylch y mwnt, daeth hyn yn ddarfodedig yn dilyn newidiadau a wnaed i aliniad y gamlas gyflenwi yn y ganrif ddiwethaf.
Cafodd y strwythur ei lanhau a’i ddefnyddio unwaith eto i reoli llif dŵr i mewn i Gafn y Felin (2013).
